Litewski poeta, Tomas Venclova, odebrał w środę w warszawskim Teatrze Polskim, Międzynarodową Nagrodę Literacką im. Zbigniewa Herberta. „Szczycę się tym, że mogę Herberta nazwać swoim nauczycielem” - powiedział poeta.

W decyzji jury nagrody tegorocznego laureata nazwano „najwybitniejszym żyjącym litewskim poetą, który w czasach ZSRR jako dysydent walczył o prawa człowieka w Litwie”.

„Tomas Venclova poświęcił swoje życie literaturze i walce z autorytaryzmem. Jest największym żyjącym poetą litewskim, czołowym pisarzem wschodnioeuropejskim, jednym z ostatnich ogniw łańcucha łączącego Herberta, Miłosza i Brodskiego. Venclova, jak to ujęła Ellen Hinsey, »jest jednym z ostatnich poetów pokolenia wielkiej tradycji europejskiej«” – powiedział Edward Hirsch, przewodniczący tegorocznego jury. Określił tegorocznego laureata nagrody jako „człowieka szlachetnego, który poświecił się literaturze i walce z autorytarną dyktaturą”, „z ducha kosmopolitę, który sprzeciwia się wszelkim formom totalitaryzmu”.

Tomas Venclova powiedział, że nie spotkał osobiście Zbigniewa Herberta, choć wymienili kilka listów w czasie, gdy Litwa „wybijała się na niepodległość”. Jednak wiersze Herberta znał a nawet ich lektura była dla niego „definiującym doświadczeniem poetyckim”. W czasach młodości w Wilnie w środowisku, w którym obracał się Venclova, panowała swego rodzaju moda na polską kulturę, a zwłaszcza poezję. Venclova wspomina, jak młodych litewskich humanistów fascynował pełen dystansu, nieepatujący emocjami język polskiego oporu wobec sowieckiej władzy, szczególnie w poezji Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, dramatach Mrożka. Poezja Herberta była Venclovie bliska przez to, że mówiła o ciągłości kultury, obowiązku moralnym, wykorzenieniu, tęsknocie. Venclova przełożył na litewski dwa wiersze Herberta „Powrót prokonsula” i „Raport z oblężonego miasta”. „Szczycę się tym, że mogę go nazwać swoim nauczycielem” - powiedział Venclova.

Tomas Venclova urodził się w 1937 r. na Litwie. Pierwszy tom wierszy opublikował w drugim obiegu wydawniczym w 1958 r. Był blisko związany z kręgiem żyjących w ZSRR pisarzy-dysydentów m.in. z Anną Achmatową, Borysem Pasternakiem i Josifem Brodskim. W 1977 r. jako dysydent i współzałożyciel Litewskiej Grupy Helsińskiej wybrał życie na emigracji. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez wiele lat wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Yale.

Jest laureatem wielu nagród literackich i tytułów doktora honoris causa. Jego poezję wprowadził do języka polskiego Czesław Miłosz publikując w 1973 r. na łamach paryskiej „Kultury” przekład wiersza „Rozmowa w zimie”. Utwory Venclovy tłumaczyli następnie m.in. Stanisław Barańczak, Beata Kalęba, Alina Kuzborska i Adam Pomorski. Po polsku ukazały się liczne zbiory wierszy, a także esejów i tom korespondencji z Czesławem Miłoszem. Jego wiersze były ponadto tłumaczone m.in. na angielski, chiński, niemiecki, włoski, szwedzki i ukraiński.

Venclova zaprzyjaźniony jest z wieloma polskimi pisarzami, w 1983 r. dołączył do zespołu redakcyjnego wydawanych na emigracji w Paryżu „Zeszytów Literackich”, gdzie przez ponad trzy dekady publikował swoje wiersze i eseje. Tłumaczył na litewski polskich poetów m.in. Cypriana Kamila Norwida, Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską, ogłosił także monografię twórczości Aleksandra Wata.

„Tomasa Venclovę wiele łączy ze Zbigniewem Herbertem. Nie tylko tłumaczył i komentował jego wiersze, które poznał zaraz na początku swojej kariery pisarskiej, ale podobnie jak Herbert w swojej poezji często nawiązuje do historii klasycznej, historia i poezja są dla niego nierozdzielne. W swojej twórczości przeciwstawia się okrucieństwu i niesprawiedliwości, nie stroni od tematów trudnych, nie narzuca odpowiedzi, zachęca do odwagi myślenia” - podkreślono w werdykcie jury.

Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbigniewa Herberta to wyróżnienie na polu literatury światowej, przede wszystkim w dziedzinie poezji. Przyznawana jest od 2013 r. za „wybitne dokonania artystyczne i intelektualne nawiązujące do idei, które przyświecały twórczości Zbigniewa Herberta”. Jej laureatami są W.S. Merwin, Charles Simic, Ryszard Krynicki, Lars Gustafsson, Breyten Breytenbach, Nuala Ni Dhomhnaill, Agi Miszol, Durs Gruenbein, Yusef Komunyakaa oraz Marianna Kijanowska.

Laureata wyłoniło jury, w skład którego weszli poeci, eseiści, tłumacze i wydawcy: Krystyna Dąbrowska (Polska), Edward Hirsch (USA), Michael Krueger (Niemcy), Mercedes Monmany (Hiszpania) oraz Ales Steger (Słowenia).