Laureatem Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta w 2024 r. został chiński poeta Yang Lian – ogłoszono podczas poniedziałkowej konferencji prasowej w Teatrze Polskim w Warszawie. Przedstawiono także program obchodów stulecia urodzin patrona nagrody.

Yang Lian to mieszkający w Berlinie chiński poeta, reprezentant grupy tzw. „Mglistych Poetów”, od lat 70. tworzących w modernistycznej poetyce, w swych utworach przemycających treści oficjalnie zakazane. Krwawe stłumienie protestów na Placu Tian’anmen w 1989 r. zastało Liana poza krajem, wtedy podjął decyzję o pozostaniu na emigracji. „W Berlinie mieszka nieopodal adresu, pod którym w tym mieście żył Herbert” - przypomniał Michael Krueger z jury nagrody. „Mieszkał wówczas w obcym mieście, znalazł się w trudnej sytuacji, nie wiedział, co począć: miał czytelników na całym świecie, ale przede wszystkim był polskim poetą, mieszkającym w Berlinie (...) Lian, jak wielu innych chińskich poetów, pozostaje artystą na wygnaniu. Pisze utwory w duchu tradycji swego kraju, ale siedzi w malutkim mieszkaniu w Berlinie” – zauważył niemiecki poeta.

Yang Lian nie doczekał się jeszcze tomu po polsku - zauważono w piątek - jednak jego wiersze pojawiają się w sieci w tłumaczeniu Joanny Krenz oraz Grzegorza Murzewicza. „To ogromna wizja, poezja tak gęsta i bogata, że budzi poczucie obcości. To cenne uczucie i wyzwanie, spotkać się z obcą wrażliwością, zanurzyć się w nowy świat. To wielka wartość międzynarodowych nagród, że możemy zetknąć się ze sztuką inną niż ta z dobrze nam znanego świata kultury anglosaskiej” – tłumaczyła członkini jury, poetka Krystyna Dąbrowska.

Przywołano także ocenę tłumaczki Joanny Krenz na temat bliskości Herberta i Liana, których poezja „przenosi ciężar przekazywania narracji i wartości tożsamości zbiorowych, który został rozdzielony między epos i dramat. Zarówno Herbert, jak i Yang Lian przenoszą ten ciężar do poezji”.

Decyzję o wyborze laureata tegorocznej, 12. edycji Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta podjęło jury w skład którego wchodzą: polska poetka i tłumaczka Krystyna Dąbrowska, amerykański poeta i eseista Edward Hirsch, niemiecki poeta i prozaik Michael Krueger, hiszpańska tłumaczka i badaczka literatury Mercedes Monmany, słoweński poeta i pisarz Ales Steger oraz redaktor i historyk sztuki Mikołaj Nowak-Rogoziński. Decyzje jury ogłosił Michael Krueger. „Laureat przyjął wiadomość o przyznaniu mu nagrody, porywając żonę do tańca” - powiedział.

Konferencja w Teatrze Polskim była okazją, by ogłosić inaugurację obchodów stulecia urodzin patrona nagrody. Zbigniew Herbert przyszedł na świat 29 października 1924 r. we Lwowie. Zadebiutował w 1956 r. tomem poetyckim „Struna światła”. Do jego najsłynniejszych prac należą tomy „Studium przedmiotu” (1961), „Pan Cogito” (1974), „Raport z oblężonego Miasta” (1983), zbiory esejów „Barbarzyńca w ogrodzie” (1962) czy „Martwa natura z wędzidłem” (1993). Za swą twórczość otrzymał m.in. nagrodę Fundacji im. Kościelskich, Internationaler Nikolaus-Lenau-Preis, Petrarca Preis, Bruno Schulz Prize, The T. S. Eliot Award for Creative Writing czy, przyznany już po śmierci poety w 1998 r., Order Orła Białego.

Fundacja Herberta przygotowała plan, związany ze świętowaniem jubileuszu urodzin poety. Na cykl wydarzeń pt. „Stulecie Herberta” składać się będzie m.in. tegoroczna odsłona Nagrody Literackiej im. Herberta, akcja „Podaruj Wiersz”, której inaugurację zaplanowano na 21 marca, Światowy Dzień Poezji - cykl debat herbertowskich, uroczysty wieczór poezji 29 października - w dniu urodzin artysty. Zaplanowano reedycje tomów poezji i eseistyki Herberta, cykl performatywnych czytań wierszy i dramatów radiowych autora „Struny światła”, spotkania i dyskusje, zaplanowane na 14-16 sierpnia w Krasnogrudzie. Szczegóły dotyczące programu „Stulecia Herberta” dostępne są na stronie internetowej Fundacji Herberta.

Jak przypomniała dr Maria Dzieduszycka, prezes zarządu Fundacji, obchody rozpoczęły się w niedzielę, debatą „Herbert i świat” z udziałem Edwarda Hirscha, Michaela Kruegera i Ryszarda Krynickiego. „Zaplanowaliśmy je jako cykl komplementarnych wobec siebie działań edukacyjnych, społecznych i artystycznych o zasięgu zarówno ogólnopolskim, jak międzynarodowym” – podkreśliła, dodając, że obchody odbywać się będą pod auspicjami UNESCO. W tym roku publikacje dzieł Herberta - tomy wierszy, dramaty, eseje – ukażą się m.in. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Słowenii.

Głos zabrał także dr Tomasz Makowski, dyrektor Biblioteki Narodowej. „Archiwum Zbigniewa Herberta (...) trafiło do Biblioteki Narodowej jako wyraz zaufania dla trwałej instytucji państwa polskiego” - przypomniał. „Organizujemy wystawę poświęconą poecie, w miejscu niezwykłym: Pałac Rzeczypospolitej na Placu Krasińskich zostanie otwarty 21 maja po wielkim remoncie. 25 października zapraszam na otwarcie wielkiej monograficznej, która będzie rozpoczęciem 3-dniowych obchodów w Pałacu Rzeczypospolitej” – zapowiedział Makowski.

Międzynarodowa Nagroda Literacka im. Zbigniewa Herberta to wyróżnienie na polu literatury światowej przyznawane za wybitne dokonania artystyczne i intelektualne, nawiązujące do idei, które przyświecały twórczości Zbigniewa Herberta: niezależności, umiłowania wolności, oporu wobec kłamstwa, nierówności i przemocy. Jej celem jest także podkreślenie wkładu kultury polskiej XX wieku w rozwój literatury światowej. Nagroda przyznawana jest w uznaniu całokształtu twórczości poetyckiej.

Po raz pierwszy przyznano ją w 2013 r., gdy wyróżniono amerykańskiego poetę, tłumacza i dramaturga Williama Stanleya Merwina. W kolejnych latach laureatami zostawali Charles Simic, Ryszard Krynicki, Lars Gustafsson, Breyten Breytenbach, Nuala Ni Dhomhnaill, Agi Miszol, Durs Gruenbein, Yusef Komunyakaa, Marianna Kijanowska i Tomas Venclova.

Uroczystość wręczenia Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta odbędzie się 23 maja w Teatrze Polskim w Warszawie.