„Oddajemy dziś cześć niezwykłej postaci polskiej kultury. Wybitnemu literatowi, bacznemu obserwatorowi rzeczywistości, wszechstronnemu publicyście, autorowi niezapomnianych opowiadań, człowiekowi niezłomnemu, który był autorytetem i pełnił rolę symbolicznego ministra polskiej kultury” – powiedział minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas uroczystości podsumowania wydania pełnego zbioru dzieł Gustawa Herlinga-Grudzińskiego na Zamku Królewskim w Warszawie. W wydarzeniu uczestniczył także minister kultury Republiki Włoskiej Gennaro Sangiuliano.

Minister kultury podkreślił, że dzieło Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest jednym z największych osiągnięć polskiej literatury. Docenił także pracę wszystkich, który doprowadzili do wydania dzieł zebranych, a także realizowali projekt związany z digitalizacją i uporządkowaniem dorobku pisarza.

„Niewątpliwie bohater dzisiejszego dnia był jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy i intelektualistów XX wieku, obierającym za przedmiot swego pisarstwa tematy najważniejsze – opór stawiany przez człowieka różnorodnym postaciom nicości, totalitaryzmom, religijnemu zwątpieniu, poczuciu egzystencjalnego osamotnienia oraz instrumentalizacji życia. Z tym się zmagał, to opisywał, to nam przekazywał” – mówił prof. Piotr Gliński.

Szef resortu kultury przypomniał, że Herling-Grudziński był więźniem gułagu w Jercewie, zdobywcą Monte Cassino i emigrantem politycznym, który nie zdecydował się na powrót do rządzonej przez komunistów Polski.

„W tym sensie był człowiekiem niezłomnym, autorytetem, który był nam wszystkim potrzebny. Choć nie mieliśmy pełnego dostępu do dzieł Herlinga, to Polska znała jego twórczość dzięki wydawnictwom podziemnym, dzięki naszej niezwykłej umiejętności dostosowywania się do totalitarnych warunków. Swoją ukochaną ojczyznę mógł odwiedzić dopiero po upadku rządów komunistycznych. Zmarł w Neapolu, gdzie mieszkał i pracował od 1955 roku. Tam też pozostawił swoje niezwykle interesujące i bogate archiwum” – przypomniał minister kultury.

Szef resortu kultury przekazał, że wyjątkowo ważny i rozbudowany projekt, polegający na uporządkowaniu i zdigitalizowaniu archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz wydaniu dzieł zebranych pisarza po wielu latach został zakończony sukcesem.

„Serdecznie dziękuję i gratuluję badaczom, archiwistom, naukowcom z Biblioteki Narodowej, Wydawnictwa Literackiego oraz Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Szczególne podziękowania składam pani Marcie Herling i pani Lidii Croce za współpracę, bez której realizacja tego projektu nie byłaby możliwa. Dziękuję również profesorowi Włodzimierzowi Boleckiemu za to, że potrafił połączyć tak wielu intelektualistów, profesorów, którzy pracowali nad tym wielkim dziełem” – zaznaczył prof. Piotr Gliński.

Dziękując obecnemu podczas wydarzenia ministrowi kultury Włoch Gennaro Sangiuliano prof. Piotr Gliński podkreślił, że to dzięki współpracy państw – reprezentantów instytucji polskich i włoskich projekt mógł być zrealizowany.

„To jest uhonorowanie Herlinga-Grudzińskiego i także Państwa pracy – tego wszystkiego, co dzisiaj możemy zaprezentować i co możemy symboliczne podsumować” – zakończył minister kultury.

Edycja krytyczna „Dzieł zebranych Gustawa Herlinga-Grudzińskiego” – jednego z największych pisarzy polskich XX wieku, autora wielkich świadectw minionego wieku – „Innego Świata” i „Dziennika pisanego nocą” – obejmuje piętnaście tomów, które ukazywały się w Wydawnictwie Literackim w latach 2009-2021, pod redakcją prof. Włodzimierza Boleckiego, historyka literatury i wybitnego znawcy twórczości pisarza oraz pod patronatem honorowym Lidii Croce-Herling, Benedetto Herling, Marty Herling, Very Michalski-Hoffmann, Wojciecha Karpińskiego i Francesco Cataluccio.

„Dzieła” obejmują całość twórczości Herlinga-Grudzińskiego – oprócz tekstów znanych już wcześniej i publikowanych znalazły się w nich utwory rozproszone, artykuły, wywiady, a także teksty archiwalne. Wydanie jest gruntownym edytorskim opracowaniem, wprowadzającym nową wiedzę z zakresu biografii pisarza, jego znaczenia w literaturze polskiej, na emigracji i w kraju, recepcji jego utworów – także za granicą, podstawowych problemów i ewolucji jego twórczości. Tomy zostały opatrzone przypisami, notami edytorskimi, bibliografiami pierwodruków, recepcją poszczególnych wydań, opisami rękopisów, fotografiami, skanami dokumentów, indeksami.

Prace nad edycją trwały – wliczając okres przygotowań – blisko piętnaście lat, a ich powstanie nie byłoby możliwe, gdyby nie praca kilkudziesięciu osób: znakomitych badaczy, naukowców, edytorów oraz wsparcie ze strony IBL PAN i grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Tom pierwszy „Dzieł zebranych” ukazał się w rocznicę 90. urodzin pisarza, a publikacja tomu ostatniego zakończyła Rok Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – ustanowiony przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej w setną rocznicę urodzin pisarza.

Inicjatywą towarzyszącą edycji „Dzieł zebranych Herlinga-Grudzińskiego” było porządkowanie i digitalizacja archiwum pisarza w Neapolu przez Bibliotekę Narodową, finansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2009 roku Biblioteka Narodowa podpisała list intencyjny z Fundacją „Biblioteca Benedetto Croce” oraz Wydawnictwem Literackim, w którym instytucje zadeklarowały wolę współpracy przy uporządkowaniu i zdigitalizowaniu przez Narodową Książnicę archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz przy planowanym wydaniu przez Wydawnictwo Literackie pełnego zbioru dzieł pisarza. W czerwcu 2010 roku dyrektor Biblioteki Narodowej dr Tomasz Makowski, śp. Lidia Croce – wdowa po Gustawie Herlingu-Grudzińskim, członek Zarządu Fundacji „Biblioteca Benedetto Croce” oraz córka pisarza – Marta Herling odpowiedzialna za znajdujące się w Neapolu i powierzone Fundacji Archiwum Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, podpisali umowę o współpracy, na podstawie której Biblioteka Narodowa miała uporządkować, wykonać konserwację, inwentaryzację i digitalizację Archiwum w Neapolu. W wyniku prac powstała baza danych archiwum, zawierająca informacje o bezcennych rękopisach, korespondencji, materiałach biograficznych i autobiograficznych, materiałach warsztatowych oraz licznych nagraniach audiowizualnych, fotografiach i wycinkach prasowych pozostałych po wybitnym pisarzu, eseiście i krytyku literackim. Do tej pory w e-bookach ukazały się cztery pierwsze tomy edycji krytycznej „Dzieł zebranych Gustawa Herlinga-Grudzińskiego” pod redakcją prof. Włodzimierza Boleckiego.